Dit jaar organiseren we alweer de 12e editie van de Big Brother Awards. Geen 12 aaneengesloten jaren, wel jaren waarin veel gebeurde op het gebied van privacy en dataopslag. Zoveel, dat we de archieven zijn ingedoken en per editie de onderwerpen voor je op een rijtje hebben gezet. Het zal je verbazen hoeveel thema’s vandaag de dag nog overlappen!

De Big Brother Awards

De prijzen zijn in 2001 in het leven geroepen en worden uitgereikt aan personen, overheden en bedrijven die hun best hebben gedaan om de privacy van burgers te schaden. Ze werden uitgereikt in vier categorieën: bedrijven, overheden, personen en voorstellen. Dit is uitgangspunt van alle Nederlandse edities, al zijn er door de jaren heen verschillende kleine inhoudelijke wijzigingen geweest.

De hoogtepunten

Of eigenlijk, dieptepunten voor privacy. We lichten de meest pijnlijke winnaars uit.

In 2002 ging de winst in de categorie Bedrijven ging naar TNO voor het ontwikkelen van de automatische agressie detector video software. What’s next, een automatische ‘verwarde persoon’ radar?

Vanaf 2003 was Minister van Justitie Piet Hein Donner regelmatig in het nieuws en genomineerd, onder andere voor het pleiten voor een identificatieplicht voor pasgeboren baby’s. Volgens jurylid Lodewijk Asscher leek het Donner’s persoonlijke missie om alles te doen voor het ondermijnen van het recht op privacy.

Eurocommissaris Bolkestein wist het privacyminnende publiek in 2004 over zich heen te krijgen met het sluiten van een overeenkomst met Amerika waarin Europa eigen privacywetgeving opschort voor de overdracht van passagiersgegevens aan de VS. Hiermee joeg hij overigens ook het Europees Parlement tegen zich in het harnas, dat het Europese Hof van Justitie had gevraagd om dit ongedaan te maken.

Minister Verdonk speelde zichzelf in 2005 in de negatieve Big Brother-kijker met het openbaar maken, ontkennen en vervolgens bagatelliseren van de ‘status asielzoeker’ van uitgeprocedeerde asielzoekers. Ze bracht daarmee zelfs de veiligheid van personen in het geding.

Voor het eerst werd er dat jaar ook een positieve award uitgereikt, de Winston Award (naar Winston Smith, uit Orwell’s ‘1984’). Deze werd uitgereikt aan prof. mr. Hans Franken, hoogleraar recht en informatica aan de Universiteit Leiden en lid van de Eerste Kamer voor het CDA.

De prijs in de categorie Personen ging in 2007 naar een heel bijzondere winnaar, namelijk ‘U’. De Nederlandse burger was volgens de jury de grootste bedreiging voor privacy, door een onverschillige houding – “ik heb toch niks te verbergen” – en desinteresse in wat er met persoonsgegevens gebeurt.

Het voorstel van de politie in 2009 om mobiele naaktscanners in openbare ruimtes in te zetten sleepte ook een prijs in de wacht. De jury oordeelde dat function creep nog nooit zo snel had plaatsgevonden: van een middel om terroristen te vangen naar een middel voor alledaags politiewerk.

De award voor ‘Voorstellen’ ging in 2010 naar het plan voor de inzet van Deep Packet Inspection van het ministerie van Veiligheid en Justitie. Dit aan het downloadverbod verbonden handhavingsinstrument zou alle informatie in het elektronische dataverkeer controleren, bijvoorbeeld voor het opsporen van auteursrechtschendingen. Door Bits of Freedom werd dit ook wel de “permanente internettap op al het verkeer van alle Nederlandse internetters” genoemd.

Minister Edith Schippers ging in 2011 met de prijs naar huis vanwege het forceren van een private doorstart van het EPD, nadat het wetsvoorstel in de Eerste Kamer op privacybezwaren was gestrand.

In 2013 ging Opstelten wederom met de Personen prijs én Publieksprijs naar huis. De Belastingdienst kreeg de Expertprijs voor het stofzuigen van parkeer- en kentekendata die door anderen was verzameld en eigenlijk gewist had moeten worden.

Alle edities hadden iets speciaals, maar de tiende editie in 2014 was toch wel extra bijzonder. Middels een livestream met Edward Snowden konden we hem de Winston Award toekennen voor zijn werk als NSA-klokkenluider. Hij zette daarmee privacy ineens groot op de kaart.

In 2015 won minister Plasterk de Publieksprijs met zijn voorstel voor een nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Het voorstel werd ook wel ‘afluisterwet’ en ‘sleepnetwet’ genoemd en waar Plasterk zeer veel oor had naar het afluisteren van niet-verdachten zonder motivitatie, weigerde hij zelf te luisteren naar de brede kritiek op zijn voorstel. Plasterk was zelf zo sportief om de prijs in ontvangst te nemen.

Hot topics door de jaren heen

Hot topics van de afgelopen jaren die ook nu nog actueel zijn o.a. privacy in de zorg en het massaal, preventief afluisteren en opslaan van data. Dat zie je onder meer terug in de genomineerden van de Big Brother Awards 2016: minister Schippers die het medisch beroepsgeheim verder afbrokkelt en de AIVD die niet alleen de privacydiscussie maar ook versleuteling beu is.