Van het Scientology-arrest tot voorzitter van Bits of Freedom (1999-2006), als journaliste/columniste en opinieschrijfster. Karin Spaink is op alle mogelijke manieren geconfronteerd met auteursrecht en privacy. Haar ervaring en kennis gebruikte ze acht keer als jurylid bij de BBA en heeft haar op de kaart gezet als vrijheidsactiviste. We spraken haar over de privacy issues van nu en blikken terug op de Big Brother Awards van toen. 

Van gala tot erkenning van de prijzen: wat is voor jou typisch Big Brother Awards?

“De kracht van de Big Brother Awards is dat we sinds het in leven roepen van de verkiezing in 2002 nooit de positie van ‘underdog’ hebben aangenomen, maar altijd groots hebben uitgepakt. Zo waren de eerste edities echt gala’s, met mannen in jacquet en dames in het lang. Inmiddels hebben de Big Brother Awards steeds meer laten zien dat het een verkiezing van het volk is, dat het iedereen aan gaat. Ons idee was ook: we gaan het groots aanpakken, zodat je er niet om heen kunt. Dat is een hele goede basis geweest, daarmee hebben we de BBA meteen op de kaart gezet.”

Wat was de grootste uitdaging tijdens de eerste Big Brother Awards show?

“Het vinden van juryleden was een opgave, het leefde vooral bij een handjevol bezorgde mensen, een verdwaalde politica en journalist. Inmiddels is de aandacht en interesse voor het onderwerp geëxplodeerd, mede omdat het niet alleen maar technisch en ingewikkeld is, maar iedereen aangaat. Ook al begrijp je niet hoe een Elektronisch Patiënten Dossier werkt, dat het opslaan en delen van persoonsgebonden documenten een ding is, dat is voor een veel grotere groep duidelijk.”

Er is sinds het lekken van de NSA-documenten door Snowden steeds meer aandacht voor het onderwerp, toch gaan maar weinig burgers over tot actie. Hoe kan dat? 

“Snowden liet zien dat er vrij permanent wetten worden geschonden, wilde burgers bewust maken van wat er bij overheden en in de politiek wordt gedaan om controle te hebben over mensen. Eerst onder het mom terrorisme-bestrijding, nu omdat je je onschuld vooraf moet bewijzen. Mensen maken zich zeker zorgen over de maatregelen die de overheid neemt, maar vinden het ook lastig om een stem te vinden om dat tegen te spreken. Het is een mechaniek dat zich steeds afspeelt: er wordt iets bekendgemaakt over misbruik van privégegevens, mensen ageren, de overheid belooft verbetering maar de situatie blijft vrijwel onveranderd. Zolang overheden niet continue verantwoording aan burgers hoeven af te leggen, zullen zij de kans houden om dingen in de doofpot te stoppen en zo hun beleid ongewijzigd kunnen aanhouden of doorvoeren.”

Heb je het gevoel dat veel pijnpunten van nu overeenkomen met die uit de tijd dat jij jureerde?

“Ja, er is nog veel overlap, zoals het EPD, de WIV, bewaren van kentekenregistraties etc. Er is nu sneller commotie als er iets speelt waarbij privacy in het geding komt, media ageren daar bewuster op en journalisten hebben er hun specialisatie van gemaakt. Maar de kern is nog steeds hetzelfde: de overheid probeert steeds weer grote bevoegdheden te krijgen, op basis van het vertrouwen dat wij als burgers in een democratie daarin horen te hebben.

De overheid kan steeds ondoorzichtiger opereren, omdat we haar vertrouwen. Als burger zouden we de overheid meer moeten kunnen controleren en zou de overheid transparanter moeten communiceren.”

Zou een (Europese) richtlijn een oplossing zijn? 

“Het onderwerp behelst verschillende niveaus: Europees, landelijk, lokaal. Een richtlijn is niet genoeg. De manier waarop je data beschermt verschilt per discipline: onderwijs, medisch. Centrale opslag, of op hoger niveau. We moeten ons bij alle systemen afvragen: wat doen we met informatie? Kan ik daar als burger zelf in? Hoe zit de beveiliging in elkaar? Wie heeft uiteindelijk de controle? De veiligheid van data is steeds belangrijker, data kan steeds meer ingezet worden als wapen of als pressiemiddel. Data is macht voor hackers, criminelen, concurrentie en politiek. Los van de vraag van wie data is, zou daar ook focus op moeten liggen.”

Wat is jouw grootste persoonlijke pijnpunt? 

“De leefstijl afhankelijke uitkering gaat me aan het hart. Mensen op dat niveau worden op voorhand als verdacht aangemerkt en moeten daarom huiszoekingen ten allen tijde toestaan. Fraudes in de zorg worden verhaald op patiënten, mensen die de zorg nodig hebben, terwijl we weten dat het vooral de grote spelers zijn die frauderen. Dat burgers met hun privacy moeten betalen om hun onschuld te bewijzen, dat kan niet juist zijn.”

Wat vindt jij een goed voorbeeld van een project dat positieve verandering met zich mee brengt?

“Buurtzorg Enschede heeft bewezen dat het afwijken van bestaande regels werkt: het zorgbudget wordt door de medewerkers naar eigen inzicht verdeeld, in plaats van de regels strikt te hanteren. Ze kijken naar persoonsgebonden noodzaak en wensen. Het bewijst dat het werkt om als overheid minder te reguleren en controleren, maar op basis van vertrouwen te werken. Het is bewezen efficiënter, er is meer tijd voor cliënten en ze krijgen meer zorg op maat voor hetzelfde geld. Mede door informatie goed in te zetten. Dat geeft moed!”

Wat kunnen mensen doen om zelf beter met hun privacy om te gaan én de overheid een halt toe te roepen?

“Je afvragen wat voor partij er zit achter alles waar je persoonlijke data mee deelt. Facebook Messenger bijvoorbeeld: waarom zou ik persoonlijke boodschappen verspreiden via een commerciële partij met als verdienmodel ‘gepersonaliseerde’ advertenties? Maar ook anders stemmen. Er zijn partijen die duidelijk in hun partijvoorstellen het onderwerp aanhalen en oplossingsgericht denken voor zowel overheid als burger. En er zijn altijd alternatieven.

Lees veel over het onderwerp, laat je stem horen. Leer en probeer. Het boek ‘Je hebt niets te verbergen’ is een goede start waarbij het excuus dat het onderwerp te technisch zou zijn, absoluut niet op gaat. Wordt vrijwilliger of donateur van Bits of Freedom, zodat je actief kunt bijdragen aan onderzoek en het aan de tand voelen van politica en instanties. ”

Naast de tips van Karin tippen we je nog eens de Internetvrijheid Toolbox, met hands-on tips om zelf de privacy op je telefoon, computer en internetverbinding te vergroten.