De belangen van de burger
Tessa zet zich al jaren vrijwillig in voor Bits of Freedom. Omdat ze het belangrijk vindt dat de overheid bij besluitvorming de stem van de burger meeneemt, en omdat ze mee wil helpen om te zorgen dat digitale burgerrechten op de agenda blijven. Tessa stemde op minister Schippers.

Een andere vrijwilliger die ik sprak heeft in het verleden stage gelopen bij Bits of Freedom. Zij is zich vooral bewust van de psychologische kanten van het privacyvraagstuk, en dan met name hoe een nadruk op terrorismepreventie ertoe leidt dat we als maatschappij onze grenzen steeds verder oprekken. Zij stemde op WhatsApp, omdat ze zich als gebruiker bedrogen voelt.

De zorgen van een cryptograaf
Luuk ervaart gouden tijden in zijn vak: er is vanuit het bedrijfsleven veel vraag naar het versleutelen van data. Maar hij vreest ook een keerzijde, waarbij het beroep binnen een paar jaar wellicht als crimineel wordt beschouwd. Luuk stemde op minister Schippers.

Frisse blikken
Presentator Oscar Kocken wist pas sinds vrijdag hoe de show zou worden, lang leve improvisatietheater! Over privacy wist hij wel al het één en ander, maar door het oefenen voor de show werd de noodzaak voor hem pas echt duidelijk. “Het publiek van de Big Brother Awards zal hier wellicht niet zoveel nieuws hebben geleerd, ik wel en ik deel graag de boodschap. En vanaf nu alleen maar Signal!”

Margarita Osipian cureerde de tentoonstelling ‘Rendering Realities’ waarmee ze op een positieve manier wil waarschuwen voor wat er allemaal kàn op het gebied van surveillance. Ze wil laten zien dat privacy niet zwart-wit is, maar dat de keuzes die je maakt vaak wel heel directe gevolgen hebben, ook voor anderen.

Keuzes maken
Lilia Kai nam namens Open Whisper Systems de Felipe Rodriguez Award in ontvangst. Open Whisper Systems is de organisatie achter de privacyvriendelijke appdienst Signal en hielp daarnaast het afgelopen jaar ook WhatsApp de berichten van hun miljard gebruikers te versleutelen. Lilia vertelde in haar ontvangstspeech dat ze haar skills als developer in wilde zetten voor privacy en toen logischerwijs bij Signal terecht kwam. Op vele verzoek van gebruikers werk ze daar aan de desktopapplicatie. In de komende jaren, zegt Lilia, gaat encryptie een grotere rol spelen, zeker nu Signal heeft bewezen dat het qua gebruiksgemak niet onder doet voor andere applicaties. Maar de toekomst van encryptie is niet alleen maar positief: overheden spreken zich steeds vaker uit tegen versleuteling. Lilia benadrukt dan ook dat alleen versleuteling niet de oplossing is. OWS onderscheidt zich ook door zo min mogelijk data op te slaan (dataminimalisatie) waardoor ze bij vorderingen heel weinig over hun gebruikers kunnen opgeven.

Van gala tot erkenning van de prijzen: wat is voor jou typisch Big Brother Awards?

“De kracht van de Big Brother Awards is dat we sinds het in leven roepen van de verkiezing in 2002 nooit de positie van ‘underdog’ hebben aangenomen, maar altijd groots hebben uitgepakt. Zo waren de eerste edities echt gala’s, met mannen in jacquet en dames in het lang. Inmiddels hebben de Big Brother Awards steeds meer laten zien dat het een verkiezing van het volk is, dat het iedereen aan gaat. Ons idee was ook: we gaan het groots aanpakken, zodat je er niet om heen kunt. Dat is een hele goede basis geweest, daarmee hebben we de BBA meteen op de kaart gezet.”

Wat was de grootste uitdaging tijdens de eerste Big Brother Awards show?

“Het vinden van juryleden was een opgave, het leefde vooral bij een handjevol bezorgde mensen, een verdwaalde politica en journalist. Inmiddels is de aandacht en interesse voor het onderwerp geëxplodeerd, mede omdat het niet alleen maar technisch en ingewikkeld is, maar iedereen aangaat. Ook al begrijp je niet hoe een Elektronisch Patiënten Dossier werkt, dat het opslaan en delen van persoonsgebonden documenten een ding is, dat is voor een veel grotere groep duidelijk.”

Er is sinds het lekken van de NSA-documenten door Snowden steeds meer aandacht voor het onderwerp, toch gaan maar weinig burgers over tot actie. Hoe kan dat? 

“Snowden liet zien dat er vrij permanent wetten worden geschonden, wilde burgers bewust maken van wat er bij overheden en in de politiek wordt gedaan om controle te hebben over mensen. Eerst onder het mom terrorisme-bestrijding, nu omdat je je onschuld vooraf moet bewijzen. Mensen maken zich zeker zorgen over de maatregelen die de overheid neemt, maar vinden het ook lastig om een stem te vinden om dat tegen te spreken. Het is een mechaniek dat zich steeds afspeelt: er wordt iets bekendgemaakt over misbruik van privégegevens, mensen ageren, de overheid belooft verbetering maar de situatie blijft vrijwel onveranderd. Zolang overheden niet continue verantwoording aan burgers hoeven af te leggen, zullen zij de kans houden om dingen in de doofpot te stoppen en zo hun beleid ongewijzigd kunnen aanhouden of doorvoeren.”

Heb je het gevoel dat veel pijnpunten van nu overeenkomen met die uit de tijd dat jij jureerde?

“Ja, er is nog veel overlap, zoals het EPD, de WIV, bewaren van kentekenregistraties etc. Er is nu sneller commotie als er iets speelt waarbij privacy in het geding komt, media ageren daar bewuster op en journalisten hebben er hun specialisatie van gemaakt. Maar de kern is nog steeds hetzelfde: de overheid probeert steeds weer grote bevoegdheden te krijgen, op basis van het vertrouwen dat wij als burgers in een democratie daarin horen te hebben.

De overheid kan steeds ondoorzichtiger opereren, omdat we haar vertrouwen. Als burger zouden we de overheid meer moeten kunnen controleren en zou de overheid transparanter moeten communiceren.”

Zou een (Europese) richtlijn een oplossing zijn? 

“Het onderwerp behelst verschillende niveaus: Europees, landelijk, lokaal. Een richtlijn is niet genoeg. De manier waarop je data beschermt verschilt per discipline: onderwijs, medisch. Centrale opslag, of op hoger niveau. We moeten ons bij alle systemen afvragen: wat doen we met informatie? Kan ik daar als burger zelf in? Hoe zit de beveiliging in elkaar? Wie heeft uiteindelijk de controle? De veiligheid van data is steeds belangrijker, data kan steeds meer ingezet worden als wapen of als pressiemiddel. Data is macht voor hackers, criminelen, concurrentie en politiek. Los van de vraag van wie data is, zou daar ook focus op moeten liggen.”

Wat is jouw grootste persoonlijke pijnpunt? 

“De leefstijl afhankelijke uitkering gaat me aan het hart. Mensen op dat niveau worden op voorhand als verdacht aangemerkt en moeten daarom huiszoekingen ten allen tijde toestaan. Fraudes in de zorg worden verhaald op patiënten, mensen die de zorg nodig hebben, terwijl we weten dat het vooral de grote spelers zijn die frauderen. Dat burgers met hun privacy moeten betalen om hun onschuld te bewijzen, dat kan niet juist zijn.”

Wat vindt jij een goed voorbeeld van een project dat positieve verandering met zich mee brengt?

“Buurtzorg Enschede heeft bewezen dat het afwijken van bestaande regels werkt: het zorgbudget wordt door de medewerkers naar eigen inzicht verdeeld, in plaats van de regels strikt te hanteren. Ze kijken naar persoonsgebonden noodzaak en wensen. Het bewijst dat het werkt om als overheid minder te reguleren en controleren, maar op basis van vertrouwen te werken. Het is bewezen efficiënter, er is meer tijd voor cliënten en ze krijgen meer zorg op maat voor hetzelfde geld. Mede door informatie goed in te zetten. Dat geeft moed!”

Wat kunnen mensen doen om zelf beter met hun privacy om te gaan én de overheid een halt toe te roepen?

“Je afvragen wat voor partij er zit achter alles waar je persoonlijke data mee deelt. Facebook Messenger bijvoorbeeld: waarom zou ik persoonlijke boodschappen verspreiden via een commerciële partij met als verdienmodel ‘gepersonaliseerde’ advertenties? Maar ook anders stemmen. Er zijn partijen die duidelijk in hun partijvoorstellen het onderwerp aanhalen en oplossingsgericht denken voor zowel overheid als burger. En er zijn altijd alternatieven.

Lees veel over het onderwerp, laat je stem horen. Leer en probeer. Het boek ‘Je hebt niets te verbergen’ is een goede start waarbij het excuus dat het onderwerp te technisch zou zijn, absoluut niet op gaat. Wordt vrijwilliger of donateur van Bits of Freedom, zodat je actief kunt bijdragen aan onderzoek en het aan de tand voelen van politica en instanties. ”

Naast de tips van Karin tippen we je nog eens de Internetvrijheid Toolbox, met hands-on tips om zelf de privacy op je telefoon, computer en internetverbinding te vergroten. 

De Big Brother Awards

De prijzen zijn in 2001 in het leven geroepen en worden uitgereikt aan personen, overheden en bedrijven die hun best hebben gedaan om de privacy van burgers te schaden. Ze werden uitgereikt in vier categorieën: bedrijven, overheden, personen en voorstellen. Dit is uitgangspunt van alle Nederlandse edities, al zijn er door de jaren heen verschillende kleine inhoudelijke wijzigingen geweest.

De hoogtepunten

Of eigenlijk, dieptepunten voor privacy. We lichten de meest pijnlijke winnaars uit.

In 2002 ging de winst in de categorie Bedrijven ging naar TNO voor het ontwikkelen van de automatische agressie detector video software. What’s next, een automatische ‘verwarde persoon’ radar?

Vanaf 2003 was Minister van Justitie Piet Hein Donner regelmatig in het nieuws en genomineerd, onder andere voor het pleiten voor een identificatieplicht voor pasgeboren baby’s. Volgens jurylid Lodewijk Asscher leek het Donner’s persoonlijke missie om alles te doen voor het ondermijnen van het recht op privacy.

Eurocommissaris Bolkestein wist het privacyminnende publiek in 2004 over zich heen te krijgen met het sluiten van een overeenkomst met Amerika waarin Europa eigen privacywetgeving opschort voor de overdracht van passagiersgegevens aan de VS. Hiermee joeg hij overigens ook het Europees Parlement tegen zich in het harnas, dat het Europese Hof van Justitie had gevraagd om dit ongedaan te maken.

Minister Verdonk speelde zichzelf in 2005 in de negatieve Big Brother-kijker met het openbaar maken, ontkennen en vervolgens bagatelliseren van de ‘status asielzoeker’ van uitgeprocedeerde asielzoekers. Ze bracht daarmee zelfs de veiligheid van personen in het geding.

Voor het eerst werd er dat jaar ook een positieve award uitgereikt, de Winston Award (naar Winston Smith, uit Orwell’s ‘1984’). Deze werd uitgereikt aan prof. mr. Hans Franken, hoogleraar recht en informatica aan de Universiteit Leiden en lid van de Eerste Kamer voor het CDA.

De prijs in de categorie Personen ging in 2007 naar een heel bijzondere winnaar, namelijk ‘U’. De Nederlandse burger was volgens de jury de grootste bedreiging voor privacy, door een onverschillige houding – “ik heb toch niks te verbergen” – en desinteresse in wat er met persoonsgegevens gebeurt.

Het voorstel van de politie in 2009 om mobiele naaktscanners in openbare ruimtes in te zetten sleepte ook een prijs in de wacht. De jury oordeelde dat function creep nog nooit zo snel had plaatsgevonden: van een middel om terroristen te vangen naar een middel voor alledaags politiewerk.

De award voor ‘Voorstellen’ ging in 2010 naar het plan voor de inzet van Deep Packet Inspection van het ministerie van Veiligheid en Justitie. Dit aan het downloadverbod verbonden handhavingsinstrument zou alle informatie in het elektronische dataverkeer controleren, bijvoorbeeld voor het opsporen van auteursrechtschendingen. Door Bits of Freedom werd dit ook wel de “permanente internettap op al het verkeer van alle Nederlandse internetters” genoemd.

Minister Edith Schippers ging in 2011 met de prijs naar huis vanwege het forceren van een private doorstart van het EPD, nadat het wetsvoorstel in de Eerste Kamer op privacybezwaren was gestrand.

In 2013 ging Opstelten wederom met de Personen prijs én Publieksprijs naar huis. De Belastingdienst kreeg de Expertprijs voor het stofzuigen van parkeer- en kentekendata die door anderen was verzameld en eigenlijk gewist had moeten worden.

Alle edities hadden iets speciaals, maar de tiende editie in 2014 was toch wel extra bijzonder. Middels een livestream met Edward Snowden konden we hem de Winston Award toekennen voor zijn werk als NSA-klokkenluider. Hij zette daarmee privacy ineens groot op de kaart.

In 2015 won minister Plasterk de Publieksprijs met zijn voorstel voor een nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Het voorstel werd ook wel ‘afluisterwet’ en ‘sleepnetwet’ genoemd en waar Plasterk zeer veel oor had naar het afluisteren van niet-verdachten zonder motivitatie, weigerde hij zelf te luisteren naar de brede kritiek op zijn voorstel. Plasterk was zelf zo sportief om de prijs in ontvangst te nemen.

Hot topics door de jaren heen

Hot topics van de afgelopen jaren die ook nu nog actueel zijn o.a. privacy in de zorg en het massaal, preventief afluisteren en opslaan van data. Dat zie je onder meer terug in de genomineerden van de Big Brother Awards 2016: minister Schippers die het medisch beroepsgeheim verder afbrokkelt en de AIVD die niet alleen de privacydiscussie maar ook versleuteling beu is.

Tot 2015 heette de positieve prijs nog de Winston Award, vernoemd naar Winston Smith, hoofdpersoon uit het boek ‘1984‘ van George Orwell. Vorig jaar besloten we de prijs te hernoemen. De Felipe Rodriguez Award heet naar een van de oprichters van XS4ALL en De Digitale Stad en grondlegger van de digitale burgerrechtenbeweging in Nederland. Felipe overleed in 2015, maar zijn levensverhaal toont hoeveel verschil een individu kan maken. We hopen dat zijn voorbeeld anderen inspireert om zich in te zetten voor internetvrijheid.

Max Schrems

Vorig jaar werd dus de eerste `Felipe Rodriguez Award uitgereikt, en wel aan Max Schrems. De Oostenrijker is het gezicht geworden van het Europees verzet tegen privacyschendingen door Facebook. Daarnaast is hij ook de hoofdpersoon in het verhaal over de zogenaamde ‘Safe Harbor’-rechtszaak. Dit is de zaak waarin het Europees Hof van Justitie onlangs duidelijk maakte dat de Europese Commissie de privacy van Europeanen niet goed genoeg beschermt tegen de Amerikaanse geheime diensten. Je kunt het gesprek met Max Schrems terugkijken (vanaf 1:30h)

Edward Snowden

De Winston Award werd in 2014 jaar uitgereikt aan Edward Snowden. Helaas niet fysiek, dat zou betekenen dat de man op vrije voeten zou zijn. Wel was hij aanwezig middels livestream om de prijs in ontvangst te nemen en vragen te beantwoorden. Tijdens zijn verhaal sprak hij ook nog specifiek over Nederland en zijn woorden zijn tot op de dag van vandaag actueel. Bekijk dus wat hij te vertellen had.

Rop Gonggrijp

Met zijn technologische kennis en politieke gedrevenheid zet Rop Gonggrijp zich al jarenlang in voor privacy, o.a. door zijn werk voor ‘Wij vertrouwen stemcomputers niet‘ waarmee hij opkwam voor het stemgeheim. Met zijn unieke combinatie van passie, vasthoudendheid en moed inspireert hij velen. Een ideale winnaar dus. Toenmalig Bits of Freedom directeur Ot van Daalen beschreef de motivatie met deze speech tijdens de awardceremonie in 2011.

Sophie in ’t Veld

Sophie in ‘t Veld (Europarlementariër D66) won de Winston Award in 2009. Zij maakte zich binnen haar partij en de Europese politiek al jarenlang hard voor de bescherming van de privacy van burgers.

Hans Franken

Prof. mr. Hans Franken, toenmalig hoogleraar recht en informatica aan de Universiteit Leiden en lid van de Eerste Kamer voor het CDA, kreeg de Winston Award vanwege zijn aanhoudende verzet in de Eerste Kamer tegen de bewaarplicht telecommunicatiegegevens. Toentertijd zei hij nog “Fundamentele rechten worden stap voor stap onder het mom van veiligheid en terrorismebestrijding afgebroken.” Desondanks stemde de voltallige CDA-fractie datzelfde jaar voor de bewaarplicht, waardoor het alsnog werd ingevoerd.

Wie zou volgens jou in aanmerking moeten komen voor de Felipe Rodriguez Award 2016?